NOTORIOUS (AŞKTAN DA ÜSTÜN)

 

Hitchcock’un Notorious’u yüzeyde bir casusluk ve aşk filmidir. Fakat anlatının derin katmanlarında işleyen yapı, kadın bedeninin hem devlet hem erkek tarafından eşzamanlı olarak nasıl iktidarın nesnesi haline getirildiğini gösteren çarpıcı bir ataerkil mekanizmadır. Alicia Huberman’ın geçmişi, “kötü şöhreti” ve bedeni, erkek devlet aklının operasyonel sermayesine dönüşür. Aynı anda Devlin, Alicia’nın arzularını ahlaki bir sınav alanına çevirerek duygusal denetim uygular. Sonuçta film, romantik bir anlatıdan çok, kadın öznesinin sistematik olarak çözüldüğü bir iktidar anatomisini sahneleyen bir yapı kurar.

ALICIA’DAN BİR ODA BİLE ESİRGENEN DÜNYA

Woolf, özgürlüğün maddi bir temele dayandığını söylerken “Kadının yazabilmesi için parası ve kendine ait bir odası olmalı” der. Alicia’nın evreninde ise ne maddi özerklik ne de sembolik bir “oda” vardır. Onun kendine ait bir oda kurma ihtimali -yani kendi öznelliğini geliştirebileceği alan- Devlin’in kıskançlığı, devletin emirleri ve Alex Sebastian’ın gözetimi arasında sistematik biçimde ortadan kaldırılır.

Alicia’nın itibarı erkekler arasında bir tür değişim değeri gibi dolaşır. Oysa Woolf’un uyardığı şey tam da budur. 

Kadın, kendisine ait olmayan bir odada özgürlüğünü değil, başkalarının hikayesini yaşar.

Alicia’nın trajedisi, kendi hikayesinin kahramanı olamamasından değil, hikayenin ona hiç sorulmadan erkek karakterlerce yazılmasından kaynaklanır.

ERKEK BAKIŞININ EN RAFİNE HALİ

Mulvey’nin “male gaze” kavramı Notorious’un sinemasal yapısında merkezi bir yer tutar. Alicia sürekli bakışın hedefidir, fakat özne konumuna hiçbir zaman tam olarak erişemez. Kamera çoğu zaman Devlin’in konumunu merkeze alarak Alicia’yı çerçeveler, böylece seyirciye onun duygusundan çok onun “görülüşünü” sunar.

Hitchcock’un ustalığı tam da burada belirginleşir. Alicia sadece arzu nesnesi değildir, aynı zamanda politik bir nesnedir. Erkek sevgiliyle devlet erkanı aynı bakış rejiminin iki farklı kurumsal yüzü haline gelir.

Alicia’nın trajik ağırlığı estetik bir merkezlikten değil, denetime maruz bırakılmanın ağırlığından doğar.

KAPATILMIŞ PERFORMANSLAR

Butler’a göre toplumsal cinsiyet, tekrar eden performanslarla üretilir. Alicia’nın performansı ise baştan belirlenmiştir ve kendi seçtiği rolün bir önemi yoktur, erkekler onun yerine seçer.

Sadık sevgili performansında Devlin tarafından cezalandırılır. 

Ajan performansında devlet tarafından sömürülür. 

Eş performansında Sebastian tarafından hapsedilir.

Dolayısıyla Alicia’nın toplumsal cinsiyeti bir performans değil, başkaları adına zorunlu olarak sergilenen bir ritüeldir. Kendi kimliğini sahneleyecek özgür bir alanı yoktur ve sahneye konacak roller onun için çoktan yazılmıştır.

ERKEKLER ARASI DEĞİŞ TOKUŞUN BEDELİ

İrigaray, kadınların tarih boyunca sembolik ekonomide değiştokuş nesnesi olarak işlediğini söyler. Notorious, bu teoriyi sinemasal olarak görünür kılar.

Devlet Alicia’yı bir “kullanılabilir beden” olarak devreye sokar.

Devlin Alicia’nın ahlaki statüsünü değerlendirip kontrol eder.

Sebastian ise Alicia’yı evlilik içinde bir mülk gibi sahiplenir.

Alicia, erkekler arası sembolik pazarın hem değeri hem bedeli haline gelir. Onu değersizleştiren de, işlevselleştiren de, cezalandıran da erkek iktidarının farklı biçimleridir.

AŞKTAN DA ÜSTÜN OLAN NEDİR?

Notorious, bana göre basit bir aşk hikayesi veya casusluk gerilimi değildir. Film, kadın bedeninin modern iktidar biçimleri tarafından nasıl eşzamanlı gözetim, temsil, ahlaki denetim ve sömürü mekanizmalarına tabi tutulduğunu berrak bir biçimde sergileyen sinemasal bir belgedir.

Belki de Hitchcock’un en karanlık başyapıtı tam olarak budur: Aşkın değil, iktidarın hikayesi.